Je lessen voorbereiden, een affiche maken voor het eetfestijn van de sportclub. Ook jij maakt waarschijnlijk graag gebruik van afbeeldingen, muziek, foto’s, film en teksten van iemand anders. Toch mag je dit niet zomaar doen omdat deze werken vaak auteursrechtelijk beschermd zijn. Hoe kan je nu weten of een werk beschermd is en hoe kan je de toestemming vragen om het fragment te mogen gebruiken?
Het auteursrecht beschermt de originele creaties van de geest: beeldhouwwerken, literaire en wetenschappelijke teksten, scenario's, schilderijen, foto's, filmwerken, voordrachten, choreografieën, maar ook alledaagse voorwerpen, zoals een bril of het motief van een tapijt. Door het auteursrecht krijgt de maker een monopolie of exclusieve rechten op zijn werk. Die beschermingstermijn is beperkt tot 70 jaar na de dood van de auteur. Met het auteursrecht kan de auteur zich verzetten tegen namaak. Dat betekent ook dat u de toestemming van de eigenaar van het auteursrecht nodig hebt als u zijn werk wilt gebruiken.
https:://www.vlaanderen.be/auteursrecht
Recht op afbeelding = Portretrecht
Door "het recht op afbeelding" kan alleen jij zelf beslissen of van jou een afbeelding mag worden genomen en of deze gebruikt mag worden. Wil je een foto van iemand nemen, dan moet je hiervoor aan die persoon de toestemming vragen. Eens je die toestemming hebt, wil dit nog niet zeggen dat je de genomen foto mag publiceren of op sociale media plaatsen. Beiden staan los van elkaar. Je moet dus voor elke handeling apart toestemming vragen.
Er zijn enkele gevallen waarvoor je geen toestemming nodig hebt:
- Foto's genomen op een publieke plaats: wil je de Eiffeltoren fotograferen en staan er enkele mensen mee op de foto... dit is geen probleem; hiervoor heb je geen toestemming nodig.
- Een grote groep mensen: de grootte van de groep primeert.
- Publieke personen: een foto of filmpje nemen van een zanger tijdens zijn concert mag. Diezelfde zanger fotograferen wanneer hij in zijn tuin ligt te zonnen, mag niet.
- Een familiefotoalbum maken of een voetbalwedstrijd van jouw zoon filmen mag; de privacywet omschrijft dit als "louter persoonlijke of huishoudelijke doeleinden". Maar de beelden op sociale media posten mag volgens diezelfde privacywet niet, omdat ze dan door een onbeperkt aantal personen bekeken kunnen worden. Je kan dit oplossen door de beelden in een beperkte groep te posten (bijvoorbeeld WhatsApp of Messenger).
- Journalisten vormen een uitzondering: zij kunnen beeldmateriaal gebruiken voor journalistieke doeleinden en kunnen zich beroepen op de persvrijheid.
- Ook voor het onderwijs geldt een uitzondering: je mag een liedje afspelen, een gedicht voordragen, een songtekst analyseren en er kopieën van maken, een theatervoorstelling naspelen, prenten afdrukken en tonen, een fragment uit een boek kopiëren, kopieën nemen uit handleidingen en werkboeken en een film vertonen. Maar je mag in geen geval een boek vervangen door het te kopiëren ("cover to cover"); wanneer je dat doet ga je in tegen de normale exploitatieregels van een werk.
Gebruik rechtenvrije foto's via Pixabay, Pexels, Reshot, Unsplash, Pikwizard, Picjumbo, Stockvault, Rawpixel en Stocksnap... hiervoor heb je geen toestemming nodig maar je moet wel de bron vermelden.
Creative Commons licentie
Sommige auteursrechtelijk beschermde werken hebben een Creative Commons-licentie. Dit is een standaardlicentie die het delen, bewerken en hergebruiken van beschermde werken wil bevorderen.
Met een Creative Commons licentie behoudt de auteur zijn rechten, maar geeft hij anderen toestemming om het werk te verspreiden, met anderen te delen en bij sommige licenties ook de mogelijkheid om het werk te bewerken. Zonder Creative Commons licentie dient telkens toestemming te worden gevraagd voor het gebruik van een werk, met zo’n licentie is voor iedereen meteen duidelijk onder welke voorwaarden het werk gebruikt mag worden zonder dat het (telkens) vragen van toestemming nodig is. Internetgebruikers en auteurs worden op deze manier geholpen doordat mogelijk wordt gemaakt om werken – onder gunstige voorwaarden – te hergebruiken, te bewerken en verder te verspreiden.
De voorwaarden, waarmee de auteur kan bepalen in hoeverre hij de reikwijdte van de overdracht van zijn rechten beperkt, zijn afhankelijk van de gekozen licentie.
Zes licenties
Auteurs kunnen kiezen uit deze zes standaardlicenties, die bepalen in welke mate hun werk verder verspreid mag worden en onder welke voorwaarden. Voor alle duidelijkheid: dit betekent niet dat je als auteur je auteursrechten opgeeft.
Een licentiegever kiest voor een werk de door hem gewenste standaardlicentie op de website van Creative Commons. Zodra een licentie gekozen is, wordt door middel van het daaraan verbonden logo op internet (en/of daarbuiten) duidelijk gemaakt welke licentie er aan het werk verbonden is. Voor (potentiële) licentienemers is dan duidelijk onder welke voorwaarden het werk gebruikt mag worden.
De zes licenties met bijbehorend logo zijn hieronder gerangschikt van minst restrictief naar meest restrictief:
Hoe toestemming vragen?
In de Tutorial Auteursrechten van Mediawijs lezen we het volgende:
Heb je vastgesteld dat het werk waar je gebruik van wil maken auteursrechtelijk beschermd is, dan dien je toestemming te vragen én te krijgen van de auteur (of van zijn/haar beheersvennootschap) voordat je er gebruik van mag maken. In sommige gevallen moet je dan een vergoeding aan de auteur betalen voor het gebruik van zijn werk.
Gaat het om muziek, een documentaire of foto waar je gebruik van wilt maken? Ga dan naar de website van SABAM om te checken of het werk waar je gebruik van wilt maken in hun database staat of stuur een mailtje naar andere collectieve beheersvennootschappen, zoals deAuteurs. In dat geval moet je namelijk niet de toestemming aan de auteur zelf vragen, maar bij de beheersvennootschap.
Voor het gebruik van foto’s of andere grafische werken is het raadzaam (ook) de website van
SOFAM te raadplegen, het kan namelijk ook zijn dat de auteur bij deze collectieve beheersvennootschap is aangesloten.
Toestemming vragen hoeft niet per officiële brief, dit kan ook per e-mail. Gaat het om een foto, illustratie of filmpje dat je hebt gevonden op internet? Dan is vaak makkelijk een (e-mail)adres te vinden. Weet je niet precies wie de auteur is van het werk? Probeer dan eerst een e-mail te sturen naar de website waar je de afbeelding op gevonden hebt.
Krijg je geen reactie? Dan betekent dat dat je geen gebruik mag maken van het werk.
Mediawijs (Kenniscentrum Mediawijsheid)